Hoe de opmars van Grote waternavel en Stierkikker tegenhouden?
Vlaanderen en Zuid-Nederland pakken samen probleemsoorten aan. De Stierkikker, ook wel Amerikaanse brulkikker genoemd, en de waterplant Grote waternavel zijn uitheemse soorten.

Ze verdringen de inheemse soorten en verstoren het natuurlijke evenwicht in vijvers en waterlopen. Ze bedreigen niet alleen de biodiversiteit, ze veroorzaken ook grote economische schade.

 

De Grote waternavel woekert al meer dan 15 jaar in waterlopen in Vlaanderen en Nederland. De Stierkikker zit nog niet in Nederland, maar wel in België, vlak bij de grens. Met Europese steun (Interreg-project Invexo, 2009-2012) wordt er grensoverschrijdend samengewerkt om onder meer deze probleemsoorten aan te pakken. Ook waterschap Aa en Maas participeert samen met de ander drie Brabantse waterschappen op het onderwerp Grote waternavel ook in dit project. Vanmiddag gaven gedeputeerde Onno Hoes samen met zijn Belgische evenknie van de provincie Antwerpen het startschot. Langs de rivier de Mark in Hoogstraten vestigden terreinbeheerders en onderzoekers de aandacht op de lastige plant en de vraatzuchtige kikker.

 

Ecoloog Jeff Samuels van het waterschap Brabantse Delta voert al jaren strijd tegen de Grote waternavel. “De plant is via tuincentra in privévijvers terechtgekomen, en van daaruit in de waterlopen. Hij woekert en vormt zo een dik tapijt op het water, waardoor in het water zuurstoftekort ontstaat. Omdat hij de natuurlijke waterafvoer belemmert, kan hij ook overstromingen veroorzaken. Zijn groei is 'explosief': als het warm genoeg is, kan hij zich op één week verdubbelen! En elk fragmentje van een paar cm kan uitgroeien tot weer zo’n nieuwe groene mat op het water. Daarom moet er heel zorgvuldig en herhaaldelijk worden verwijderd, zoals hier op de Mark is gebeurd.” Met succes, want op dit moment is er geen Grote waternavel meer te zien. “Misschien heeft de strenge winter, bovenop de intensieve machinale en manuele verwijdering, voor een extra slag gezorgd. Maar ondanks de inspanningen duikt de plant in volle zomer op steeds meer plaatsen op. Het kost jaarlijks honderdduizenden euro’s om de waterlopen vrij te krijgen, vrij te houden en het plantafval af te voeren.” Momenteel zoeken de partners in het labo en in de praktijk uit wat de beste bestrijdingsmethoden zijn. De plant doet het ook goed op drassige oevers, daar is verwijdering extra moeilijk. De vraag is ook wat er met dat steeds toenemende plantafval moet gebeuren. Verwerking tot veevoeder of compost is een mogelijk spoor, er energie uit winnen door gisting een ander. Ook het probleem en de aanpak van andere ‘invasieve’ uitheemse waterplanten zoals Waterteunisbloem en Parelvederkruid worden onderzocht.

 

Vraatzuchtige kikkers

De eigenaar van een privévijver in Hoogstraten schrikt behoorlijk wanneer een onderzoeksmedewerker een fuik uit het water haalt, met daarin de vangst van één nacht. “Ik had wel een paar kikkers verwacht, maar niet … dit”, zegt hij, wijzend naar de honderden door elkaar krioelende kikkervissen in verschillende stadia van ontwikkeling. Er zitten ‘dikkopjes’ tussen van 16 cm. “Een volwassen Stierkikker kan tot 25 cm groot worden en een halve kilo wegen”, zegt Mieke Hoogewijs, soortencoördinator van de provincie Antwerpen. “Het is eigenlijk een Noord-Amerikaanse kikker, die aanvankelijk voor de kweek, voor zijn kikkerbillen dus, in Europa werd ingevoerd. Hij is in België in de vrije natuur terechtgekomen en verovert op verschillende plekken stilstaande, warme, ondiepe wateren met veel planten. Onder meer de inheemse kikkers en hun larven, libellen en vissen staan op zijn menu. Hij eet zelfs kleine watervogels en hun kuikens. Hij kan ook drager zijn van een schimmel die gevaarlijk is voor andere amfibieën. De Stierkikker behoort volgens experts internationaal tot "de 100 ergste exotische soorten".

Voorlopig zit de Stierkikker nog niet in Nederland, maar wel vlak bij de grens. “In het voorjaar werden Nederlandse en Vlaamse vrijwilligers opgeleid. Ze houden elk een afgesproken gebied in de gaten om zo snel mogelijk de aanwezigheid van het beest te kunnen melden. Dat is belangrijk, hoe vroeger we erbij zijn, hoe beter.” Hoe ze de kikkers denken weg te krijgen? “In het labo onderzoeken we of sterilisatie van volwassen dieren de uitbreiding van een populatie kan tegengaan. De volwassen Stierkikkers zijn schuw en moeilijk te vangen. Er zijn daarom ook experimenten met lokstoffen. In de provincie Antwerpen vergelijkt men nu verschillende methoden: wegvangen van de kikkervissen, laten leeglopen van vijvers, of snoek uitzetten, dat lijkt ook te helpen.”

Over één ding zijn alle experts het eens: preventie is véél goedkoper dan bestrijding. "We moeten vermijden dat er nog meer of nieuwe uitheemse probleemsoorten bijkomen.”

Binnen het Invexo-project gaat er ook aandacht naar de Amerikaanse vogelkers, die al tientallen jaren een probleem vormt. Ook voor bijvoorbeeld de grauwe gans en de Canadese gans worden de krachten gebundeld.

 

Wat kunt u doen?

• Een vijversysteem ontwikkelt zich vanzelf. Door er zelf soorten in te brengen, verstoort u die ontwikkeling. Inheemse kikkers en salamanders vinden zelf de weg naar uw vijver.
• Koop inheemse (water)planten. Vraag ernaar in de speciaalzaak of vijver- of tuincentrum. Verkoop van Grote waternavel is sinds 2001 verboden in Nederland.
• Zorg ervoor dat uitheemse (water)planten en dieren niet ‘ontsnappen’ in de vrije natuur.
• Gooi planten uit vijver of aquarium bij het gft of op de composthoop, nooit in een vijver, sloot of waterloop. Ook vissen, schildpadden, slakken, kreeftjes en watervlooien uit uw vijver of aquarium, horen vaak niet thuis in onze natuur en kunnen schade veroorzaken.
• Hebt u grote waternavel of een stierkikker waargenomen? Meld het op www.waarneming.nl.  Op de website van RAVON vindt u hoe u een stierkikker kunt herkennen, onder meer aan zijn typisch geluid.
• Raak geen stierkikkers aan. Hij kan drager zijn van een amfibieschimmel die gevaarlijk is voor de inheemse amfibieën.