‘Bernheze is een groene gemeente met cultureel erfgoed en goede recreatieve voor-zieningen’, schrijft onze burgemeester in zijn voorwoord van de nieuwe Gemeentegids. In Heeswijk-Dinther leveren natuur en cultuur ons zelfs letterlijk schitterende decors. Niet alleen voor foto’s van bruidspaartjes en de Raad van Elf, ook voor veelbesproken theaterstukken als ‘De bende van Jan de Lichte’ en ‘De kamphoer en de simpele ziel’ of de film en kaskraker ‘New Kids Turbo’.
KANONNENROMANTIEK   
Kasteel Heeswijk met al zijn torens is natuurlijk een klassiek decor (ambiance, in kasteeltaal) voor romantische foto’s van bruidsparen, een nieuwe auto die op de markt komt, voor de Carnavalsprins en zijn gevolg of voor Middeleeuwse kasteelfeesten, kunstmarkten en braderieën. Wie maakt trouwens niet graag een foto van zijn lief of lieve kinderen met ‘ons’ kasteel op de achtergrond? Een kasteel dat zich overigens in de begintijd van de fotografie (tweede helft van de 19^e eeuw) veel romantischer liet fotograferen dan sinds de naoorlogse restauratie door baron Willem. Met  grijs gepleisterde muren vol ornamenten, spitsboogramen vol gebrandschilderd glas, veel meer torens dan er in de Middeleeuwen ooit waren en met gietijzeren kanonnen die uit diverse torens staken op zoek naar vijandelijk vlees, droop de kasteelromantiek van de 19^e eeuw er van af. De laatste baron wilde er na de Tweede Wereldoorlog echter een voornaam Loirekasteel van maken en zette in de 20^e eeuw in een 19^e-eeuwse vleugel 18^e-eeuwse ramen. De kanonnen werden uit de schietgaten van de torens verwijderd. Ook uit de IJzertoren die rond 1875 juist met schietgaten inclusief kanonnen door huisarchitect Snickers was bedacht. Bruggen met leeuwen-, klokken- en wachttorentjes werden afgetopt of kregen stijve muren met ezelsruggen. Wat saaie rechthoekige ramen met helder glas en ongepleisterde gevels van nieuwe bakstenen maakten het kasteeldecor er niet romantischer op. 

DE AMBIANCE VAN HEMELBEDDEN EN MONDKLEMMEN       
Eigenlijk waren de Heeswijkse baronnen en jonkers decorbouwers die ‘kasteeltje’ speelden. Ook de huidige stichting heeft er nog trekken van. Naast de noodzakelijke restauratie werden een romantische erker en arkeltorentje gereconstrueerd en in de vestibule kwamen chique zwarte en witte plavuizen van marmer waar voordien altijd een houten vloer had gelegen. In de IJzertoren houdt de koe op het raam van Edam ons nog steeds nauwlettend in de gaten, maar de authentieke 19^e-eeuwse schietgaten zien er zonder grote kanonnen al te soft uit. De door de laatste baron weggepoetste kanonnenromantiek kwam bij de laatste restauraties niet terug.

Tot de dag van vandaag ‘vermaakt’ iedere kasteelbaas met zijn eigen smaak het kasteel als decor om oude tijden te laten herleven en alle oudheden - van Jacobakannetjes en hemelbedden tot  schandpalen en mondklemmen - een adellijke ambiance te geven. Nu het adellijk slot transformeert in kasteel van het volk worden naast het tentoonstellen van Chinees porseleinen kunstschatten ‘made in China’ spullen uit het tuincentrum als decoratie niet geschuwd. Meer dan ooit wordt het kasteel nu als decor gebruikt, ook zonder dat men weet waar het levensdrama van het kasteel zelf over gaat.

KERKEN MOLENS BOERDERIJEN  
De abdijkerk en de parochiekerken zijn natuurlijk altijd goed voor mooie foto’s van bruidsparen die er hun huwelijk laten inzegenen: de Dintherse kerk met het prachtige neogotische lijnenspel, de Heeswijkse kerk met het schitterende interieur en de abdij met zijn plakboek van bouwstijlen. De Kilsdonkse molen zal als molenstomp met een aftands gebouwtje en bouwsels van beton en golfplaat, hoe romantisch ook, geen bovenlokale aantrekkingskracht hebben gehad als decor. Nu de wind- water-, koren- en oliemolen na de reconstructie goed draait en grote bekendheid geniet, is dat anders komen te liggen. Ook boerderijen lenen zich altijd prima voor nostalgische taferelen. Zeker de Meierijsche Museumboerderij met luiken, ramen met kleine ruitjes, Brabantse poffers en knetterend haardvuur in den herd.

HET KASTEEL VAN DE KERSOUWE            
Het vaste decor van De Kersouwe, een ontwerp van de Dintherse norbertijn Michel van Helvert (1912-1982) maken het Heeswijks openluchttheater uniek in Nederland. Er zit een heel scheppingsverhaal achter. In 1947 voor ‘La Samaritaine’ begonnen met holle betonblokken van bunkers van vliegveld Gilze-Rijen als ‘muren van Jeruzalem’, werd het vanaf 1950 bij ‘Sint Geerte Minne’ van Antoon Coolen aangevuld met bouwmaterialen als zachtboard, hardboard, triplex, jute en golfplaten. In 1958 kreeg De Kersouwe het vaste stenen decor zoals we dat nu kennen. Het geeft De Kersouwe een geheel eigen karakter. Met poorten, kantelen, een kerker, galerij, plein, gracht en wapenschilden moest het met ridderspelen in het achterhoofd de romantiek van een kasteel uitstralen. En niet alleen van een kasteel, afhankelijk van het stuk moest het ook een stad, dorp, paleis, herberg of bordeel kunnen verbeelden. Als het vaste decor niet past wordt het aangepast of ingepakt, waarbij het intussen monumentale decor van Van Helvert volledig wordt gerespecteerd. Jaar in jaar uit.

ALLE KWAAD BEGINT MET KUSSEN         
Tegen dit decor speelde zich allerlei soorten drama’s af, religieuze (bijvoorbeeld ‘Sint Cunera van Rhenen’), luchtige liefdesdrama’s, later vooral ook maatschappijkritische stukken. Drama’s waarmee de barones (‘het kasteel’ was eigenaar van de grond) het vaak niet eens was als lid van de Morele Herbewaping. Al in 1961, toen ‘De (Chinese) krijtkring van Klabund werd gespeeld, riep ze Kersouwe’s geestelijk adviseur en norbertijn Alphons van den Hurk op het matje om hem te vertellen dat een theehuis niet geassocieerd mocht worden met een bordeel. Zelfs zoenen was haar al te veel: ‘Maar meneer, alle kwaad begint met kussen’, waren haar gevleugelde woorden. De norbertijn, die weet had van de koele betrekkingen tussen de baron en barones, antwoordde haar gevat: ‘Maar mevrouw, ieder goed huwelijk begint ook met kussen en alleen als men dat volhoudt, kan een goed huwelijk in stand blijven’. Het leidde niet tot verzoening. Oorkonden van de baron en barones met hun honoraire titels van baanderrots en baandervrouwe van De Kersouwe werden geretourneerd. Nadien wilde de barones inzage in de stukken. Alleen al de titel ‘De kamphoer en de simpele ziel’ van Alexander Solzjenitsyn (1976) jaagde haar als beschermvrouwe de stuipen op het lijf. Gedreigd werd zelfs om de pacht van de grond op te zeggen. Uiteindelijk is alles goed gekomen. ‘De bende van Jan de Lichte’ (1980), naar een roman van Louis Paul Boon, waarin ‘de vloeken aan één stuk knetterden’, hinderde ook priester Van den Hurk en veel toeschouwers, maar och, ‘ook dat hoorde tot het gewone patroon van het leven’.

BRABANDIETEN       
En dan komen we van het vaste decor dat De Kersouwe al meer dan een halve eeuw heeft bij de garagescène uit de film ‘New Kids Turbo’ waarvoor Bandenhandel Van der Pas B.V. aan de Heilarensestraat het decor vormde. Al is het in de film amper een minuut, het garagefront gaat heel de wereld over. De garage uit eind jaren tachtig van de 20^e eeuw vormde voor de filmmakers het perfecte decor voor de garagescène met Hans Teeuwen als garagebaas. Er hoefde niks aan vermaakt te worden. Zelf brachten ze een kantoortje en een groene Suzuki mee. Wat voor puinhoop de New Kids als Brabandieten in de film overal ook achterlaten, de filmploeg had een heel andere manier van opruimen. Aan het einde van de filmdag, zondag 18 juli 2010, was er geen spoor meer te zien van wat er zich die dag aan de Heilarensestraat had afgespeeld, vertelt de echte garagebaas Van der Pas. Alles picobello. Voor niets had hij hoeven zorgen, ook niet voor de stroom. Zo gaat dat bij zo’n professionele film.

MOBIELE EENHEID               
Heel de dag hadden zo’n 20 mannen van de  ‘Mobiele Eenheid’ zich binnen verschanst, alleen bij de filmopname mochten ze naar buiten. Anders zouden ze in Heeswijk-Dinther voor verwarring met de werkelijkheid kunnen zorgen en zou de burgemeester van Bernheze misschien de echte Mobiele Eenheid alarmeren. De film is een kaskraker en zorgt tegelijkertijd voor onrust bij de overheid en voor veel commentaar bij de bevolking omdat het allemaal zo plat en ordinair is. De deugd wordt er bij de jeugd niet mee gestimuleerd. Toch hoort dit ‘ook tot het gewone patroon van het leven’, klonk het 30 jaar geleden al bij De Kersouwe. Over de Bende van Jan de Lichte (reprise in 1992) kunnen we nu lachen, die ligt al lang en dus veilig achter ons. Met nieuwe Brabandieten als de New Kids hebben we het nog moeilijk. Toch roept de film ook al een voorbije sfeer van de negentiger jaren op en zit er een hoge dosis harde echt Brabantse humor in die we ook kennen van grote cabaretiers als Theo Maassen, ook in De Kersouwe. Ook hij speelt mee in de film van de New Kids.

Bij de theaterstukken van De Kersouwe uit de jaren zeventig was het maar één barones die reageerde. Dankzij de media doet dat bij een film als New Kids Turbo nu het ganse volk. Al die decors van Heeswijk-Dinther hebben veel te vertellen over wat zich er aan toneel heeft afgespeeld.

Tekst en beeld: Rien de Visser

Bronnen:

Kasteelarchieven en eigen waarnemingen.

Bart van Schijndel, ‘50 Jaar kersouwe in woord en beeld’ (1995).

Van der Pas Bandenhandel B.V. ,interview (28 januari 2011).